Zła sztuka

W związku z faktem, że we wpisie zatytułowanym „Papuga umarła na wystawie w Gliwicach”, jaki pani Dorota Łagodzka zamieściła na swoim blogu www.niezla-sztuka.blogspot.com,  wielokrotnie przywołane zostaje moje nazwisko, a równocześnie w sposób niepełny przedstawione jest stanowisko, jakie prezentowałam pełniąc funkcję  moderatora debaty „Zwierzę -  żywe tworzywo artysty?”, która odbyła się 12.10.12 w Willi Caro 

(choć zostało one częściowo przez panią Dorotę Łagodzką uzupełnione w dniu 07 listopada 2012 r. po tym, jak zwróciłam się do niej podejmując kwestię autoryzacji przypisywanych mi poglądów) 

– poniżej przedstawiam może nie pełną, ale na pewno bardziej spójną i merytorycznie uzasadnioną  ich (poglądów) wersję.
                                                                                                                

 Będę również chciała ustosunkować się przynajmniej do części zarzutów, jakie wobec zaprezentowanego przez mnie stanowiska  zostały na blogu wyartykułowane.  

Trochę więcej niż trzy słowa wstępu:

 impulsem do zorganizowania debaty  „Zwierzę – żywe tworzywo artysty?” stała się zaprezentowana w Czytelni Sztuki wystawa Life expanded definition Michała Brzezińskiego, gdzie „elementem” jednej z instalacji była żywa papuga w klatce. 

Jako osoba odpowiedzialna za zorganizowanie debaty i jej moderatorka chciałam zadać  aktualne i adekwatne - 

(zarówno w kontekście prezentowanej wystawy, jak i sztuki współczesnej jako takiej, w której obecne są nie tylko działania artystyczne moralnie niejednoznaczne, ale również takie, które bez wątpliwości wykraczają poza przyjęte normy etyczne (por. Expozision nr 1 kostarykańskiego artysty Guillermo Vargasa, osławioną Piramidę zwierząt Katarzyny Kozyry, zdecydowanie problematyczne w wymiarze etycznym wydają się również dokonania przedstawicieli bio-artu, o których przeczytać można w artykule pani prof. Moniki Bakke Bio art – sztuka in vivo i in vitro – link: http://www.obieg.pl/teksty/4408)

 - pytanie, czy wolność w sferze przekazu, jaki artysta kieruje do swoich odbiorców, oznacza równocześnie swobodę wyboru „tworzywa” i sposobów, za pośrednictwem których tego  przekazu dokonuje? Upraszczając nieco – pytanie dotyczyło kwestii: czy artyście wolno wszystko (ewentualnie więcej) i czy hasło: „to przecież sztuka” jest wystarczającym usprawiedliwieniem dla wszystkiego, cokolwiek będzie zamierzał w galerii pokazać?

Powyższy problem można przedstawić w formie konstatacji faktów, z jakimi mamy do czynienia:

fakt 1: dzieje się dziś tak, że niektórzy  ludzie spośród tych, którzy nazywają siebie artystami, robią ze zwierzętami i zwierzętom rożne rzeczy - niekiedy niewiele lepsze od tego, co się dzieje w ubojni, i nazywają to sztuką 

fakt 2: inni ludzie - zadają im pytanie - dlaczego/w imię czego/ to robicie? 

 (dla jasności - w dalszej części wywodu będę się posługiwać słowem "artysta" - przy czym nie mam tu na myśli wszystkich osób, które tego miana używają, ale tylko te, które posługują się zwierzętami i żywą materią w swojej pracy twórczej - i niespecjalnie ma dla mnie znaczenie, czy to wypławek, któremu pani „artystka” zafundowała dwie głowy czy papuga czy żywe komórki)

Co ciekawe, podczas debaty żadna przekonująca odpowiedź na pytanie „ale właściwie dlaczego?”  - nie padła

A ta kwestia wydaje mi się kluczowa – co tak naprawdę uzasadnia posłużenie się przez artystę żywym stworzeniem?

Jedyne racjonalne wyjaśnienie dla "artystycznych" działań w typie instalacji z papugą - że artysta pragnie w ten sposób zwrócić na coś ważnego uwagę - sama pani Łagodzka w swoim wpisie piętnuje jako nieco naiwne.

Nie przywołuje za to, ani w żaden sposób nie odnosi się do mojej tezy – którą wygłosiłam podczas debaty - że skądinąd naprawdę interesujące kwestie komunikacji transgatunkowej czy samo zagadnienie definicji życia,  które w swoich instalacjach podnosi pan Brzeziński, równie udatnie można byłoby przedstawić i przybliżyć publiczności bez angażowania jako "środka wyrazu" żywego stworzenia, że przekaz artystyczny nie zubożałby w żaden sposób, a cała jego treść zostałaby zachowana

 (chyba że istotną treścią dzieła miało być również wzbudzenie kontrowersji, ale wtedy wartość takiej "sztuki" staje pod dużym znakiem zapytania - przynajmniej dla innych - bo oczywiście czysto subiektywna, niejako terapeutyczna wartość "efekciarskiego" dzieła dla samego artysty, jako narzędzia dowartościowania czy kompensacji, zostaje zachowana)

powyższa teza stanowi pierwszy argument przeciwko działaniom artystycznym wykorzystującym zwierzęta czy żywe komórki

nazwijmy go: argumentem z niekonieczności

posługiwanie się „żywym materiałem” nie jest bowiem konieczne dla wyrażenia określonych - często bardzo istotnych - treści, które artyści chcą podjąć

sytuacja trochę taka, jak z kotem – nie zmuszę mojego kota do przejścia na wegetarianizm, ale mając do wyboru kupienie mu do zabawy myszy żywej bądź sztucznej – wybieram mysz sztuczną

naprawdę nie widzę powodu, by w sytuacji kiedy nie jest to konieczne, uzasadnione było generowanie nadprogramowej dawki cierpienia czy w ogóle posługiwanie się tym, co żywe jako tworzywem – i o ile wciąż toczy się dyskusja dotycząca tego, jak wyznaczyć (a docelowo wyeliminować całkowicie) obszar tych koniecznych działań, które są przyczyną cierpienia, a z których nie możemy zrezygnować, to nie ma wątpliwości ze działania artystyczne do obszaru działań koniecznych nie należą

właśnie dlatego angażowanie przez artystów „żywego materiału” odbieram jako swoistą fanaberię, kaprys, nonszalancję w podejściu do życia jako takiego

a w tej nonszalancji i braku szacunku - kryje się zalążek zła

dlaczego?

(tu swoisty metafizyczny aksjomat):

ponieważ

życie nie służy do zabawy –

życie to nie klocki Lego, z których możesz sobie zbudować Oświęcim

życiu należy się szacunek, nie tylko z tego powodu, że kryje się w nim tajemnica bytu i świadomości, która wciąż, pomimo oszałamiających postępów nauki –  nas przerasta – ale ponieważ szacunek do życia jest jego integralną częścią – jeśli nie szanujesz życia, to go nie po prostu zachowasz

to założenie było źródłem przytoczonego przez panią Łagodzką argumentu o uprzedmiatawiającym w efekcie działaniu artysty, który traktując zwierzę jako tworzywo sprowadza życie do tego, co martwe.

Chciałabym jeszcze ustosunkować się do zarzutu, jaki pod moim adresem sformułował podczas debaty pan Dariusz Gzyra ze Stowarzyszenia Empatia - a który pani Łagodzka nazywa na swoim blogu (za panem Stapowiczem) najważniejszym głosem w dyskusji 

pan Gzyra zarzucił mi hipokryzję - że oto oburzam się na artystów, a resztę naszego nieciekawego świata, na który składają się rzeźnie, ubojnie, sklepy zoologiczne - akceptuję i nie mam nic przeciwko -

(nie wnikam, skąd pan Gzyra to wiedział, że nie mam nic przeciwko, bo poza wymianą kilku maili i dwoma bądź trzema krótkimi rozmowami telefonicznymi nie mieliśmy okazji szerzej wymienić poglądów) 

 pomijam również fakt, że jego "argument" z rzeczywistą, merytoryczną argumentacją nie ma nic wspólnego  - jest to tzw. argumentum ad personam - klasyczny chwyt z zakresu  schopenauerowskiej erystyki. Dla niezorientowanych erystyka to "sztuka doprowadzania sporów do korzystnego rozwiązania bez względu na prawdę materialną" (cyt. za Wiki). W argumentum ad presonam odnosimy się nie do postawionego problemu, ale atakujemy i staramy się zdyskredytować osobę, która problem wskazuje po to, by poprzez jej zdyskredytowanie zdyskredytować również samo zagadnienie

"argument" przypisujący mi hipokryzję jest niekonkluzywny – to znaczny nie ma z niego logicznego przejścia do tezy, że postawienie problemu granic wolności artystycznej było nieuzasadnione.

Świat pełen jest rzeczy złych i niewłaściwych – a ja - ponieważ od czegoś trzeba zacząć - w tym konkretnym momencie zadałam pytanie, czy zwierzę może być żywym tworzywem artysty – a pan Gzyra na nie nie odpowiedział. Może dlatego, ze podczas tej debaty nie mógł się zdecydować, kogo tak naprawdę jest obrońcą – zwierząt czy artystów.

Podsumowując:

przedmiotem debaty i samej dyskusji nie była „wyłącznie”  papuga, którą pan  Brzeziński potraktował jako „element” swojej instalacji, 

ale ogólna zasada, na podstawie której panuje w obszarze sztuki i poza nią na tego typu działania przyzwolenie,

zasada domagająca się zawieszenia oceny moralnej, zaprzestania stosowania kategorii „dobro” – „zło”, względem działań artystycznych oraz tej zasady zasadność.

I właśnie także dlatego, a nie tylko ze względu na samą papugę, chociaż ze względu na nią oczywiście przede wszystkim – wolałabym, aby debata nie odbywała się w tak dramatycznym kontekście. Mimo opieki weterynaryjnej i wszelkiej możliwej, jaką papudze zapewniono od momentu, kiedy znalazła się w przestrzeni wystawienniczej - zwierzę  zmarło w noc przed debatą.

Aktualnie, kiedy problem zaczyna nabierać przez to medialnych rumieńców – tylko czekać, jak Super Express zakrzyknie wielkim głosem: Zabili papugę w Muzeum! – w jałowych domniemywaniach na temat możliwych przyczyn śmierci zwierzęcia i w gorączkowym usiłowaniu zwalenia całej – a przynajmniej większej winy – na Czytelnię Sztuki, co świetnie jest widoczne w tekście pani Łagodzkiej, która posuwa się nawet do podania nieprawdziwych informacji, takich jak twierdzenie, że panu Brzezińskiemu nie chciano początkowo wypłacić honorarium – gdzieś rozmywa się i znika istota problemu.

A istotą problemu jest jednoznaczne określenie granic swobody twórczej ludzi, którzy przywykli nazywać siebie artystami – takie, które wyeliminuje możliwość tych działań w obszarze sztuki, w których człowiek zaczyna bawić się życiem, a efektem jego zabaw jest śmierć.